نقش‌مداری

«مرد بدون سایه»

برای نخستین‌بار او را در قامت جوانی حاشیه‌­نشین در روسری آبی (1372) دیدیم كه دل در گرو نوبر كردانی (فاطمه معتمد­آریا) داشت اما هیچ‌وقت پا پیش نگذاشت تا این كه رسول رحمانی (عزت­‌الله انتظامی) خسته و سالخورده گرفتار عشق  نوبر شد و قسمتش بود تا در كنار او به آرامش برسد. اما شاید نخستین نقشی كه فرهاد اصلانی را در مقام بازیگر به سینمای ایران معرفی كرد؛ نقش وحید در فیلم همچنان قدر نادیده‌ی سفر به چزابه (1374) ساخته‌ی مرحوم ملاقلی‌­پور بود. اصلانی در نقش وحید، آهنگ‌سازی كه همراه دوست كارگردانش علی (مسعود كرامتی) به جبهه آمده، با چنین فضاهایی نه تنها آشنایی ندارد بلكه از آن­‌ها در هراس نیز هست. درواقع نخستین جرقه‌­های تشخص در بازی­‌های او از این فیلم سرچشمه می‌­گیرند

این شاید در سینمای قصه‌­گو طبیعی باشد كه برخی از كارگردان­‌ها اصطلاحاً كارگردان دوربین هستند، دكوپاژ برای‌شان در درجه‌ی نخست اهمیت قرار دارد، حواس‌شان به حركت­‌های دوربین است، این كه نور كجای صورت بازیگر را روشن كند و بازیگر دقیقاً‌ در كجای صحنه بایستد تا فیلم­‌بردار بتواند تصویری فوكوس از او نشان دهد؛ برای این دسته از كارگردان­‌ها بسیار مهم‌­تر از بازیگران هستند. خیلی وقت­‌ها این دسته از كارگردان­‌ها هرگز كنار دوربین نمی­‌ایستند و از درون مونیتور صحنه و در واقع قاب دوربین را تماشا می­‌كنند.

در چنین مواردی وظیفه‌ی بازیگران چیست؟ چه كسی قرار است هدایت‌شان كند؟ در خیلی از موارد این‌چنینی بازیگران ترجیح می‌دهند خودشان هدایت خویش را بر عهده بگیرند كه عموماً حركتی پذیرفتنی است. این نوع بازیگران در واقع بازیگران نقش محسوب می‌­شوند؛ «نقش‌مدار» هستند و از یك فیلم تا فیلم بعدی تمام تمركزشان را بر روی نقش‌­هایی می­‌گذارند كه بازی می‌كنند. به نظر می­‌رسد فرهاد اصلانی یكی از آن بازیگران باشد. جدای از این كه او به عنوان یكی از بازیگران سینمای ایران آیا بیش‌­تر با كارگردان­‌های دوربین همكاری داشته یا كارگردان­‌هایی كه بازی بازیگران برای‌شان در درجه‌ی اول قرار دارد؛ به عنوان بازیگری كه نقش­‌ها را جدی می­‌گیرد؛ تلاش می‌­كند كه در قالب شخصیت­‌های مختلف قرار بگیرد. این درواقع یكی از دلایلی است كه در كارنامه‌ی بازیگری­‌اش، حضور در نقش­‌های مختلف را دیده‌­ایم او در نقش تاریخی ظاهر شده است. از بازی در مجموعه امام علی (ع) (1370) تا حضور در نقش عبیدالله در مجموعه‌ی مختار­نامه (1389)، نقشی كه او توانست ابعادی تازه به آن ببخشد و از كلیشه­‌های مرسوم در نقش‌­های تاریخی فاصله بگیرد. در یك حبه قند (1389) او در نقش حاج ناصر كه یك روحانی ظاهر شد كه پی می­‌برد دچار بیماری وخیمی شده است.

او حتی نقش كمیك در كارنامه‌­اش دارد. در مجموعه شاهگوش (1392) در نقش رییس یك كلانتری و در خواب­‌زده‌­ها (1392) در نقش فیروز فرو می­‌رود كه از نظر سنی از اصلانی بزرگ‌­تر است. نقش ابراهیم كیانی در زندگی خصوصی (1390) بخش مهمی از ویژگی­‌های بازی­‌های او را آشكار می­‌سازد. چهره­‌ای همواره نگران كه اندكی اخم چاشنی آن نیز شده است. نگاه‌­های پرسنده و جوینده، به گونه­‌ای كه گویی ابراهیم همواره دچار استفهام است و با دقت به مخاطبانش گوش می­‌دهد تا بداند آن­‌ها چه می­‌گویند و چه می­‌خواهند. از آن­‌جا كه اجرا­های عمده­اش بازی در نقش‌­های جدی و تراژیك است، اصلانی در این­جا نیز چنین نقشی را برعهده می‌گیرد. در سكانسی كه پریسا زندی (هانیه توسلی) درواقع تیر خلاص زندگی خود را زده و به ابراهیم می‌گوید منتظر تولد فرزندش است، اصلانی یكی از شگرد­های بازی­‌های خودش را به نمایش می‌­گذارد. سیمای او گوش دادن ابراهیم به حرف­‌های پریسا به گونه‌­ای است كه اصلاً انتظارش را نداریم كه او عكس‌­العمل ناگهانی از خودش نشان دهد اما ابراهیم ناگهان اسلحه‌­اش را درآورده و به پریسا شلیك می‌­كند.

هرچند به تعبیری نقش ابراهیم در فیلم حسین فرح­بخش جلوه­‌های یك نقش منفی را ندارد اما اصلانی با بازی در دوران عاشقی (1393) ساخته‌ی علیرضا رییسیان و در نقش دایی میترا (مینا وحید)، بازی در نقشی را تجربه كرد كه بعد­ها آن­‌ها به نوعی آن را در آثاری مانند زیر سقف دودی (1395) ادامه داد اما شاخص‌­ترین بازی او در یك نقش منفی را باید نقش شكور در مغزهای كوچك زنگ­‌زده (1397) دانست. شكور با بازی اصلانی یك گنگستر این‌­جایی است، پدرخوانده‌­ای كه هم سعی دارد سایه‌ی بالای سر كودكان بی‌سرپرست باشد و هم درواقع به این دلیل زیر پر و بال‌شان را گرفته كه بعد­ها برای خودش كار كنند. به نظر می‌­رسد اصلانی برای بازی در  نقش­‌های منفی مانند نقشی كه در فیلم رییسیان داشت و نقش شكور در فیلم هومن سیدی كه درگیری­‌های فیزیكی بیش‌­تری را می­‌طلبد، سعی می‌­كند در كنار ویژگی­‌های همیشگی بازی­اش (مكث‌­ها، زل‌زدن­‌هایش به دیگرانی كه مشغول حرف زدن هستند) از جلوه‌ی خونسردی اما همزمان ارائه‌ی واكنش­‌های خشن استفاده كرده است. نگاه كنیم به زمان­‌هایی كه شاهین (نوید محمد­زاده) به پروپای شكور می‌­پیچد و سعی دارد با حّرافی و طعنه­‌هایش او را عصبی كند. شكور در این لحظات ظاهراً به آرامی به شاهین گوش می‌­دهد اما ناگهان با خشمی برق‌­آسا به شاهین یاد­آوری می‌­كند كه رییس چه كسی است. یا در میزانسنی مشابه كه شكور را با دست‌بند به اتاق ملاقات می‌­آورند و شاهین آن‌­چه را كه در دل داشته به او می‌­گوید، واكنش­‌های اصلانی واكنش آدمی است كه همه چیز را از دست رفته می­‌بیند اما باز هم سعی دارد برنده‌ی یك بازی باخت-باخت باشد. یكی از دیدنی­‌ترین واكنش‌­هایی كه اصلانی در نقش شكور به نمایش می­‌گذارد، سكانسی است كه با قاشق و در كمال آرامشی ظاهری ته بشقابش را در می­‌آورد و درواقع صدای خش‌­خش قاشق، عصبانیت شكور را به نمایش می‌­گذارد.

اصلانی در سال­‌های كنونی و حتی در نقش‌­هایی كه در ظاهر همه چیز حاكی از مثبت بودن آن­‌ها حكایت می‌­كند، سعی دارد كه به این نقش­‌ها رنگ‌­آمیزی ببخشد و از یكدست بودن خارج‌شان كند، نمونه‌ی مشخص آن نقش قاضی در متری شش‌­و­نیم (1398) كه تشابه­‌هایی با نقش بازرس پلیس در واپسین ساخته‌ی رییسیان، مرد بدون سایه (1397). قاضی فیلم سعید روستایی و بازرس فیلم ریسیان آدم­‌هایی هستند كه بارها كلیشه­‌های آن­‌ها را در سینما و تلویزیون دیده‌­ایم اما با این كه چنین نقش‌­هایی، تحرك فیزیكی چندانی ندارند، اصلانی آن­‌ها را با واكنش­‌هایش و حاضر جوابی­‌ها و البته تكنیك­‌هایی كه در مورد بازی‌هایش به آن‌­ها اشاره شد؛ تلاش می­‌كند كه كلیشه­‌ها را از این نقش‌­ها دور سازد. فرهاد اصلانی كه این روزها بار دیگر در مجموعه‌ی هیولا (1398) ظاهر شده، یكی از بازیگرانی است كه اصطلاح نقش‌­مداری برازنده‌ی اوست. او بازیگری است كه به نقش­‌هایش بیش از عناصر دیگر اهمیت می­‌دهد و تلاش می­‌كند فارغ از باورهای مرسوم در باب پذیرش یا عدم پذیرش نقش‌­های مختلف؛ زمانی كه نقشی را پذیرفت، خود را به تمامی در اختیار آن قرار دهد و اصطلاحاً كم­‌فروشی نكند. همچنان كه یك بازیگر نقش­‌مدار اصولاً باید این‌­گونه باشد.

کانال تلگرام ماهنامه سینمایی فیلم:

https://telegram.me/filmmagazine