سینمای ایران » نقد و بررسی1398/05/28


استمرار امیدوارکننده‌ی کیفیت کتاب‌های سینمایی

توی ویترین: معرفی و بررسی کتاب

امیرعطا جولایی

 

در این مطلب  بنا بر معرفی کتاب‌های تأثیرگذار و خوش‌­پرداخت سینمایی گذاشته شده. آثاری که تألیف یا ترجمه، در جدی گرفتن سینما و مخاطب به یک اندازه می­‌کوشند و با پدیده‌ی اخیراً شایع‌­شده‌ی «کتاب‌سازی» نسبتی ندارند. با این توضیح، بدیهی است که هر نوبت معرفی کتاب، بازار نشر کتاب‌های سینمایی را به‌­تمامی نمایندگی نمی­‌کند. این بار هم می‌شود به برتری محسوس نشر «چشمه» بر ناشران دیگر و پرکاری منتقد باسابقه، سعید عقیقی اشاره کرد. در میان کتاب‌های معرفی شده، کتاب «سینمای اگزیستانسیالیستی» عنوان‌ست از سال 1395 که به چند دلیل نمی‌شد از معرفی‌اش پرهیز کرد: مهجور واقع شدن کتاب در فضای مطبوعات و نقد با وجود ناشر مطرح و کیفیت چاپ عالی و البته اهمیت بنیادین و طراوت موضوعی که به آن می­‌پرداخت و در ادبیات انتقادی ما تازگی داشت.

دکوپاژهای مرجع 3
کریستوفر کِنوُرتی، ترجمه‌ی محمد ارژنگ، چ 1، نشر چتر فیروزه، 1396، اسکوپ، 248 صفحه (مصور)، 1100 نسخه، 45000 تومان.
در ادامۀ دو کتاب مفید قبلی (دکوپاژهای مرجع 1 و 2) و [امیدواریم] استقبال مناسب مخاطبان از آن‌ها، جلد سوم این مجموعه هم به چاپ رسیده است. پیداست که برنامه­‌ای هدفمند برای شکل‌گیری مجموعه‌ای مؤثر در ادبیات سینمایی این سال‌ها در کار بوده. توضیحش هم به‌­اختصار در مقدمه‌ی مترجم آمده. البته که با تعداد باورنکردنی فیلم­‌هایی که برای ده‌­ها جشنواره [بی­‌غلو] سینمایی کشور ارسال می‌شود و با در نظر گرفتن ایرادهای مبنایی در اجرای فن کارگردانی در بسیاری از آثار حرفه‌­ای سینمای ایران، این دست کتاب‌ها دیگر لزوماً مخاطب خاص و محدود ندارند. باز بی­‌اغراق حالا دیگر مسجل شده که هزاران دوست‌دار سینما (با تفاوت طبیعی در درک و سلیقه و سماجت) در ایران به شکل مستمر به پی‌گیری سینما و فیلم ساختن مشغول­­اند. (به نظر می­‌رسد سهم دومی بیش‌تر است!) می‌شود اطمینان داد که این کتاب برای هیچ‌کدام از آن­‌ها خالی از فایده نیست. خود مؤلف هم تأکید داشته که کتاب را برای بهره‌­گیری عموم علاقه‌­مندان سینما نوشته. این میزان دقت و جزیی‌نگری و پژوهش هم آشکارا از این انگیزه مایه می‌­گیرد. خوش بختانه تحصیل و فعالیت مترجم در رشته‌­هایی مرتبط هم به یاری آمده و از نقصان­‌های مرسوم در برگردان واژگان تخصصی و تعابیر رایج بین اهالی سینما در کتاب خبری نیست.

بعد از «چه‌گونه از این کتاب استفاده کنیم؟» و «درباره‌ی تصاویر کتاب»، نویسنده در یازده فصل، تلقی خود از دکوپاژ به عنوان ابزاری برای خلق هنری کارگردان را توضیح می‌­دهد. «مبحث پیشرفته‌ی لنزها» (که این یکی برای نوآموزان بسیار راه‌گشاست)، «حرکات بنیادین»، «صحنه‌­پردازی عمقی» (کاش در ترجمه‌ی این عنوان تجدید نظر می‌­شد)، «قاب­‌بندی ماهرانه» (با مثال‌­هایی به‌­شدت متنوع و گاه غافل‌گیرکننده)، «صحنه‌پردازی نمادین» (باب طبع فیلم‌سازان تازه­کار)، «طراحی صحنه و لوکیشن»، «تحرک پویا» (باز در ترجمه نامفهوم)، «فیلم‌‌برداری از بازی بازی‌گران» (که با خواندنش معنی دقیقی پیدا می­‌کند و عنوان آن زیادی بدیهی و البته کلی به نظر می‌­رسد)، «ارتفاع دوربین»، «حرکات پیچیده‌ی دوربین» و «کارگردانی پیشرفته» عناوین فصل‌­ها هستند. در صفحه‌های زوج کتاب، توضیحی مختصر آمده و در صفحه‌ی بعدی تصاویری در حکم مکمل، مبحث طرح‌­شده را روشن کرده است. این انتخاب عملاً کتاب را برای کسانی با کم­‌ترین آگاهی از فن سینما هم قابل‌استفاده ساخته است. پیشنهاد هم می‌­تواند مطالعه‌ی پیاپی هر سه جلد این مجموعه باشد. بدیهی است که با برخورد سلیقه‌­ای، کیفیت اغلب فیلم‌­های انتخابی کنورتی جای سؤال دارد اما او مصالحی که برای کار خود لازم داشته را شده از دل آثار جریان اصلی هالیوود بیرون کشیده؛ و راستش در جمع‌­بندی نهایی اصلاً توی ذوق نمی­‌زند که کم‌تر سری به آثار برجسته و جاسنگین تاریخ سینما زده است. هدف­‌گذاری مشخص بوده و نقشه‌ی راه هم مشخص.

چیدن نما
جرمی وینیِرد، ترجمه‌ی محمد ارژنگ، چ 1، نشر چتر فیروزه، 1396، اسکوپ، 180 صفحه (مصور)، 1100 نسخه، 29000 تومان.
حکم تکمله‌­ای بر سه­‌گانه‌ی بالا را دارد. طبیعی هم هست. کتابی که در هشت فصل، مباحث بنیادین و اساسی قاب‌­بندی، حرکت دوربین، ترکیب آن با حرکت بازیگر، انواع میزانسن، نورپردازی، رنگ، انواع کات­‌ها، شأن نزول نگاه توی دوربین، جایگاه رسانه و... را طرح می‌­کند. مباحثی بالذات ملال­آور با صبغه‌ی انکارناپذیر دانشگاهی که این‌جا به کمک طرح­‌هایی ساده و گویا (کار طراحی به نام خوزه کروز) که ضمیمه‌ی هر عنوان شده‌­اند، تجربه‌ی مکتوب را به فعل دیداری پیوند می‌­زنند. خود مؤلف هم به عنوان یک نویسنده و فیلم‌ساز، ریتم‌­شناسی را از یاد نبرده و نهایت تلاش خود را کرده که بتواند بدون گریزهای بی‌هوده به هدف بزند. به همین اعتبار، جایی از کتاب احساس نمی­‌کنیم که دارد حاشیه می‌­رود تا چیزی دیگر بگوید. به‌­وضوح درباره‌ی موضوعاتی که آشکار است بر آن­‌ها تسلط دارد حرف می­زند. از این نکته هم نباید غفلت کرد که چنین کتابی برای کسانی با سابقه‌ی کار حرفه‌­ای نوشته نشده و بیش‌تر مختص مبتدیان است.

آژانس شیشه‌­ای
سعید عقیقی، چاپ 1، نشر سفیدسار، زمستان 1396، خشتی کوچک، 180 صفحه (مصور)، 1000 نسخه، 25000 تومان.
چاپ اول ناشر. بازچاپ کتابی قدیمی پس از بیست سال. مبنا و ماهیت کتاب تغییری نکرده است. فصل‌بندی­‌ها همان­‌اند: گشایش، ماهیت متن، ضمیمه‌ی ماهیت متن، متن: مؤلف-فرامتن-بینامتن، بافت اجتماعی، پدیدارشناسی: نقد معطوف به مخاطب، تلقی رمانتیک: ستایش دنیای مردگان، فیلم‌‌نامه و فیلم، بررسی تطبیقی (طبعاً با بعدازظهر سگی، فیلم مشهور سیدنی لومت که خیلی­‌ها معتقد بودند منبع اقتباس ذکرنشده‌ی ابراهیم حاتمی­‌کیا در ساخت این فیلم بوده)، شاسنامه‌ی کامل فیلم و تصاویر.
کتاب عقیقی اگر پختگی قلم امروز او را ندارد که طبیعی هم هست (آن‌چه در کتاب هامون او به منزله‌ی کاستی قابل‌طرح نیست)، صداقت و اصالتی دارد که پی‌گیری­‌اش را هیجان‌­انگیز می­‌کند. حجم بالای کتاب به او اجازه داده فیلم محبوب خود را از زوایای مختلف زیر ذره­بین ببرد و این اتفاق مبارکی است. اما کاستی­‌هایی هم در کارند: دور شدن از جاده‌ی انصاف در بخش تحلیل بازیگری (در مورد قاسم زارع و اصغر نقی‌­زاده) و فقدان نظرگاه امروز و مقایسه‌ی آن‌چه نویسنده در نگاه امروزی در فیلم می‌بیند و شاید بیست سال قبل به چشمش نیامده یا اصلاً برایش اهمیتی نداشته است.

طعم گیلاس
سعید عقیقی، چاپ 1، نشر سفیدسار، 1397، خشتی کوچک، 144 صفحه (مصور)، 1000 نسخه، 35000 تومان.
سومین کتاب از این مجموعه. رویکرد تحلیلی نویسنده درباره‌ی جزییات متن و برخورد حرفه‌­ای با داده‌های اثر، همان است که در هامون و آژانس شیشه­‌ای بود. البته این تفاوت با کتاب دوم قابل‌ذکر است که این بار در قیاس با چاپ قبلی و نسخه‌ی بیست سال قبل، از حجم کتاب کاسته شده است. طبق توضیح نویسنده، مطلب «ما گیلاس هستیم»، به دلیل ناهمخوانی با کلیت متن از این ویراست کنار گذاشته شده است و خواننده ارجاع داده شده به همان نقد در شماره‌ی 214 مجله‌ی فیلم (بهمن 1376). دیگر این‌که مقدمه‌ی عقیقی و توضیح برخورد خود کیارستمی با نسخه‌ی قبلی، هم خواندنی و هم عبرت‌­انگیز است. گویا دو تک­‌نگاری دیگر درباره‌ی آثار شاخص سینمای ایران، به قلم سعید عقیقی و در همین انتشارات در راه است.

موج نوی فرانسه؛ یک مکتب هنری
میشل ماری، ترجمه‌ی محمدرضا یگانه‌­دوست، چاپ 1، نشر بیدگل، 1397، رقعی، 206 صفحه (مصور)، 1000 نسخه، 25000 تومان.
ترجمه‌ی دقیق قاسم روبین از کتاب موج نو؛ سینمای فرانسه (ژان­‌لوک دوئن، نشر «نیلوفر»)، نزدیک به دو دهه، منبع اساسی عاشقان سینما و به­‌ویژه موج نوی سینمای فرانسه در زبان فارسی بود. این یکی که تازه از راه رسیده، به دلیل چاپ خوش‌­آب­‌ورنگ و عکس‌­های درست­‌انتخاب­‌شده، شاید بیش‌تر هم جلب نظر کند. مشی تحلیلی کتاب در یاد می­‌ماند و به‌­ویژه اصرار در حفظ زاویه‌­دیدی نو و استراتژی نویسنده برای حل کردن داده‌­های تاریخی در دل روایتی تاریخی به نام موج نو. ترجمه‌ی کتاب هم استاندارد و پذیرفتنی است.

سینمای اگزیستانسیالیستی
ویلیام سی. پامِرلو، ترجمه‌ی نصرالله مرادیانی، چاپ 1، نشر بیدگل، 1395، رقعی، 352 صفحه (مصور)، 1000 نسخه، 25000 تومان.
عنوان کتاب، حامل تعبیری کلی است که می­‌توان از آنتونیونی و برگمان در سینمای مدرن اروپا تا بسیاری از سینماگران این روزگار را با توسل به آن تحلیل کرد. در عین حال می‌­دانیم که جنبش سینمایی متمایزی با این نام نداریم. پس پیشنهاد جدی خوانش این کتاب، هم می‌­تواند این پیش‌­فرض را از بین ببرد، و هم به­‌خصوص شکل تدقیق در آثار مدرن را به ما بیاموزد. درباره‌ی کیفیت ممتاز چاپ و صفحه‌آرایی کتاب‌های نشر «بیدگل» هم سخن را مکرر نمی‌­کنم. نصرالله مرادیانی هم مترجمی است که کارش را بسیار جدی می­‌گیرد و این در بازاری که سکه‌ی رایج، سهل­‌انگاری است و اهمال­‌کاری، به‌­راستی حرمت برمی‌انگیزد.

گفت‌­و­گو با ولز
مارک دبلیو. استرین، ترجمه‌ی آرمان صالحی، چاپ 1، نشر شورآفرین، بهار 1397، رقعی، 259 صفحه، 500 نسخه، 20000 تومان.
کتابی تازه و بس خواندنی از مجموعه‌ی طول و دراز نشر «شورآفرین». قبلی­‌ها به چارلی چاپلین، وودی آلن، آندری تارکوفسکی، اینگمار برگمان، فرانسوا تروفو، لوییس بونوئل، جیم جارموش، فدریکو فلینی، تئو آنگلوپولوس، آرتور پن، میشاییل هانکه، اریک رومر و میکل‌آنجلو آنتونیونی اختصاص داشتند. موضوع این کتاب یکی از جذاب­‌ترین­‌هاست؛ یکی از نوابغ بدیهی تاریخ هنر. کسی که افسانه‌­های زیادی درباره­‌اش خوانده‌ایم. مثلاً این‌که در سه‌سالگی شکسپیر می‌­خوانده­. در چهارسالگی هملت را حفظ بوده و...
مشهورترین مصاحبه‌­های کتاب از آندره بازن (دو مصاحبه) و کنت تینان هستند اما این کتابی است برای بارها مراجعه و به‌­ویژه لذت بردن از طنز ناب و سیاه انگلیسی ولز و فرصتی برای مواجهه با ذهنی زیبا، ذهن اورسن ولز بزرگ.

تحلیل ژانر سینمای کمدی رمانتیک ایران (1390‌-1360‌)
حمیدرضا مدقق، چاپ 1، نشر افراز، 1397، رقعی، 342 صفحه، 500 نسخه، 40000 تومان.
کار پربرگ و قابل‌اعتنایی از همکارمان در مجله‌ی فیلم، دکتر حمیدرضا مدقق. کتاب با مایه‌ی آشکار نظری و صبغه‌ی پررنگ دانشگاهی نگاشته شده است. در این مسیر، نویسنده بحث کیفیت آثار این حوزه را کناری نهاده و روی دست‌مایه­‌هایی که بارها در سینمای فارسی و جریان اصلی تولیدات سالانه‌ی سینمای ما مورد استفاده قرار می‌­گیرند متمرکز شده است. انواع مرسوم کمدی رمانتیک، نظریه‌ی ژانر، اهمیت جنسیت، طبقه‌ی اجتماعی و رویکردهای متفاوت به کمدی رمانتیک در این سه دهه، از مباحث درخور تأمل متنِ مدقق هستند. حاصل، متنی است محققانه و مستند که به کمک تاریخ و جدول و تحلیل شخصی مؤلف و البته جمع‌­بندی دانشگاهی، حتماً به کار پژوهشگران بعدی سینمای ایران به طور عام، و حیطه‌ی ژانر به طور خاص خواهد آمد.

شکستن امواج سینمای لارس فون­تریه
کارولین باینبریج، ترجمه‌ی حسام­الدین موسوی ریزی، چ 1، نشر چشمه، تابستان 1396، وزیری، 297 صفحه، 700 نسخه، 26000 تومان.
کتاب خانم باینبریج، بر اساس عنوانش، یعنی نام مهم­‌ترین فیلمِ فیلم‌ساز برجستۀ دانمارکی، کنجکاوی‌برانگیز به نظر می‌­رسد. کتاب خواندنی و پرنکته­‌ای هم هست و تا مقطع ساخت ملانکولیا را هم در بر می‌­گیرد، یعنی بازه‌ زمانی‌­ای در حدود سه دهه را، پیداست که کتاب از اساس با این رویکرد نوشته شده که به کار اهل فن بیاید. حسن بزرگ کتاب، دقت‌نظر مؤلف است در یافتن جلوه­‌های متعدد و البته متفاوت تاریخ، اخلاق، پست­‌مدرنیسم و تلاش برای تحلیل تأثیرپذیری سینماگر از انقلاب دیجیتال در سینمای این سال­‌ها و البته تأثیرش بر جنبش دگما 95. به نظر می‌­آید تعلق خاطر واضح و انکارناشدنی فیلم‌ساز به سینمای جدی، تأثیرش را در کیفیت نهایی کتاب هم گذاشته است. پس اگر اهل دل سپردن به تحلیل­‌های طولانی و در عین حال حساب‌شده‌ی سینمایی هستید، تردید نکنید و بشتابید. راستش تا امروز در زبان خودمان چنین منبعی نداشته‌­ایم؛ این قدر پرجزییات و تنها متمرکز بر فیلم‌­های این سینماگر استثنایی؛ کسی که خیلی­‌ها به‌­صراحت دیوانه‌­اش می‌خوانند.

کانال تلگرام ماهنامه سینمایی فیلم:

https://telegram.me/filmmagazine

آرشیو

مینی سریال نهنگ سفید، پخش از نمافیلم
کتاب کاریکاتورهای مسعود مهرابی منتشر شد
فیلم ۷۶۰۰ به نویسندگی و کارگردانی بهروز باقری
 اولین جشنواره بین المللی فیلم کوتاه عباس کیارستمی برگزار شد
فیلم خانه ماهرخ ساخته شهرام ابراهیمی
فیلم گیج گاه کارگردان عادل تبریزی
فیلم جنگل پرتقال
fipresci
وب سایت مسعود مهرابی
با تهیه اشتراک از قدیمی‌ترین مجله ایران حمایت کنید
فیلم زاپاتا اثر دانش اقباشاوی
آموزشگاه سینمایی پرتو هنر تهران
هفدهمین جشنواره بین المللی فیلم مقاومت
گروه خدمات گردشگری آهیل
جشنواره مردمی عمار
جشنواره انا من حسین
آموزشگاه دارالفنون
سینماهای تهران


سینمای شهرستانها


آرشیوتان را کامل کنید


شماره‌های موجود


نظر شما درباره سینمای مستقل ایران چیست؟
(۵۹)

عالی
خوب
متوسط
بد

نتایج
نظرسنجی‌های قبلی

خبرنامه

به خبرنامه ماهنامه فیلم بپیوندید: