در این مطلب بنا بر معرفی کتاب‌های تأثیرگذار و خوش‌پرداخت سینمایی گذاشته شده. آثاری که تألیف یا ترجمه، در جدی گرفتن سینما و مخاطب به یک اندازه می‌کوشند و با پدیده‌ی اخیراً شایع‌شده‌ی «کتاب‌سازی» نسبتی ندارند. با این توضیح، بدیهی است که هر نوبت معرفی کتاب، بازار نشر کتاب‌های سینمایی را به‌تمامی نمایندگی نمی‌کند. این بار هم می‌شود به برتری محسوس نشر «چشمه» بر ناشران دیگر و پرکاری منتقد باسابقه، سعید عقیقی اشاره کرد. در میان کتاب‌های معرفی شده، کتاب «سینمای اگزیستانسیالیستی» عنوان‌ست از سال 1395 که به چند دلیل نمی‌شد از معرفی‌اش پرهیز کرد: مهجور واقع شدن کتاب در فضای مطبوعات و نقد با وجود ناشر مطرح و کیفیت چاپ عالی و البته اهمیت بنیادین و طراوت موضوعی که به آن می‌پرداخت و در ادبیات انتقادی ما تازگی داشت.
دکوپاژهای مرجع 3
کریستوفر کِنوُرتی، ترجمه‌ی محمد ارژنگ، چ 1، نشر چتر فیروزه، 1396، اسکوپ، 248 صفحه (مصور)، 1100 نسخه، 45000 تومان.
در ادامۀ دو کتاب مفید قبلی (دکوپاژهای مرجع 1 و 2) و [امیدواریم] استقبال مناسب مخاطبان از آن‌ها، جلد سوم این مجموعه هم به چاپ رسیده است. پیداست که برنامه‌ای هدفمند برای شکل‌گیری مجموعه‌ای مؤثر در ادبیات سینمایی این سال‌ها در کار بوده. توضیحش هم به‌اختصار در مقدمه‌ی مترجم آمده. البته که با تعداد باورنکردنی فیلم‌هایی که برای ده‌ها جشنواره [بی‌غلو] سینمایی کشور ارسال می‌شود و با در نظر گرفتن ایرادهای مبنایی در اجرای فن کارگردانی در بسیاری از آثار حرفه‌ای سینمای ایران، این دست کتاب‌ها دیگر لزوماً مخاطب خاص و محدود ندارند. باز بی‌اغراق حالا دیگر مسجل شده که هزاران دوست‌دار سینما (با تفاوت طبیعی در درک و سلیقه و سماجت) در ایران به شکل مستمر به پی‌گیری سینما و فیلم ساختن مشغولاند. (به نظر می‌رسد سهم دومی بیش‌تر است!) می‌شود اطمینان داد که این کتاب برای هیچ‌کدام از آن‌ها خالی از فایده نیست. خود مؤلف هم تأکید داشته که کتاب را برای بهره‌گیری عموم علاقه‌مندان سینما نوشته. این میزان دقت و جزیی‌نگری و پژوهش هم آشکارا از این انگیزه مایه می‌گیرد. خوش بختانه تحصیل و فعالیت مترجم در رشته‌هایی مرتبط هم به یاری آمده و از نقصان‌های مرسوم در برگردان واژگان تخصصی و تعابیر رایج بین اهالی سینما در کتاب خبری نیست.
بعد از «چه‌گونه از این کتاب استفاده کنیم؟» و «درباره‌ی تصاویر کتاب»، نویسنده در یازده فصل، تلقی خود از دکوپاژ به عنوان ابزاری برای خلق هنری کارگردان را توضیح می‌دهد. «مبحث پیشرفته‌ی لنزها» (که این یکی برای نوآموزان بسیار راه‌گشاست)، «حرکات بنیادین»، «صحنه‌پردازی عمقی» (کاش در ترجمه‌ی این عنوان تجدید نظر می‌شد)، «قاب‌بندی ماهرانه» (با مثال‌هایی به‌شدت متنوع و گاه غافل‌گیرکننده)، «صحنه‌پردازی نمادین» (باب طبع فیلم‌سازان تازهکار)، «طراحی صحنه و لوکیشن»، «تحرک پویا» (باز در ترجمه نامفهوم)، «فیلم‌‌برداری از بازی بازی‌گران» (که با خواندنش معنی دقیقی پیدا می‌کند و عنوان آن زیادی بدیهی و البته کلی به نظر می‌رسد)، «ارتفاع دوربین»، «حرکات پیچیده‌ی دوربین» و «کارگردانی پیشرفته» عناوین فصل‌ها هستند. در صفحه‌های زوج کتاب، توضیحی مختصر آمده و در صفحه‌ی بعدی تصاویری در حکم مکمل، مبحث طرح‌شده را روشن کرده است. این انتخاب عملاً کتاب را برای کسانی با کم‌ترین آگاهی از فن سینما هم قابل‌استفاده ساخته است. پیشنهاد هم می‌تواند مطالعه‌ی پیاپی هر سه جلد این مجموعه باشد. بدیهی است که با برخورد سلیقه‌ای، کیفیت اغلب فیلم‌های انتخابی کنورتی جای سؤال دارد اما او مصالحی که برای کار خود لازم داشته را شده از دل آثار جریان اصلی هالیوود بیرون کشیده؛ و راستش در جمع‌بندی نهایی اصلاً توی ذوق نمی‌زند که کم‌تر سری به آثار برجسته و جاسنگین تاریخ سینما زده است. هدف‌گذاری مشخص بوده و نقشه‌ی راه هم مشخص.
چیدن نما
جرمی وینیِرد، ترجمه‌ی محمد ارژنگ، چ 1، نشر چتر فیروزه، 1396، اسکوپ، 180 صفحه (مصور)، 1100 نسخه، 29000 تومان.
حکم تکمله‌ای بر سه‌گانه‌ی بالا را دارد. طبیعی هم هست. کتابی که در هشت فصل، مباحث بنیادین و اساسی قاب‌بندی، حرکت دوربین، ترکیب آن با حرکت بازیگر، انواع میزانسن، نورپردازی، رنگ، انواع کات‌ها، شأن نزول نگاه توی دوربین، جایگاه رسانه و... را طرح می‌کند. مباحثی بالذات ملالآور با صبغه‌ی انکارناپذیر دانشگاهی که این‌جا به کمک طرح‌هایی ساده و گویا (کار طراحی به نام خوزه کروز) که ضمیمه‌ی هر عنوان شده‌اند، تجربه‌ی مکتوب را به فعل دیداری پیوند می‌زنند. خود مؤلف هم به عنوان یک نویسنده و فیلم‌ساز، ریتم‌شناسی را از یاد نبرده و نهایت تلاش خود را کرده که بتواند بدون گریزهای بی‌هوده به هدف بزند. به همین اعتبار، جایی از کتاب احساس نمی‌کنیم که دارد حاشیه می‌رود تا چیزی دیگر بگوید. به‌وضوح درباره‌ی موضوعاتی که آشکار است بر آن‌ها تسلط دارد حرف میزند. از این نکته هم نباید غفلت کرد که چنین کتابی برای کسانی با سابقه‌ی کار حرفه‌ای نوشته نشده و بیش‌تر مختص مبتدیان است.
آژانس شیشه‌ای
سعید عقیقی، چاپ 1، نشر سفیدسار، زمستان 1396، خشتی کوچک، 180 صفحه (مصور)، 1000 نسخه، 25000 تومان.
چاپ اول ناشر. بازچاپ کتابی قدیمی پس از بیست سال. مبنا و ماهیت کتاب تغییری نکرده است. فصل‌بندی‌ها همان‌اند: گشایش، ماهیت متن، ضمیمه‌ی ماهیت متن، متن: مؤلف-فرامتن-بینامتن، بافت اجتماعی، پدیدارشناسی: نقد معطوف به مخاطب، تلقی رمانتیک: ستایش دنیای مردگان، فیلم‌‌نامه و فیلم، بررسی تطبیقی (طبعاً با بعدازظهر سگی، فیلم مشهور سیدنی لومت که خیلی‌ها معتقد بودند منبع اقتباس ذکرنشده‌ی ابراهیم حاتمی‌کیا در ساخت این فیلم بوده)، شاسنامه‌ی کامل فیلم و تصاویر.
کتاب عقیقی اگر پختگی قلم امروز او را ندارد که طبیعی هم هست (آن‌چه در کتاب هامون او به منزله‌ی کاستی قابل‌طرح نیست)، صداقت و اصالتی دارد که پی‌گیری‌اش را هیجان‌انگیز می‌کند. حجم بالای کتاب به او اجازه داده فیلم محبوب خود را از زوایای مختلف زیر ذرهبین ببرد و این اتفاق مبارکی است. اما کاستی‌هایی هم در کارند: دور شدن از جاده‌ی انصاف در بخش تحلیل بازیگری (در مورد قاسم زارع و اصغر نقی‌زاده) و فقدان نظرگاه امروز و مقایسه‌ی آن‌چه نویسنده در نگاه امروزی در فیلم می‌بیند و شاید بیست سال قبل به چشمش نیامده یا اصلاً برایش اهمیتی نداشته است.
طعم گیلاس
سعید عقیقی، چاپ 1، نشر سفیدسار، 1397، خشتی کوچک، 144 صفحه (مصور)، 1000 نسخه، 35000 تومان.
سومین کتاب از این مجموعه. رویکرد تحلیلی نویسنده درباره‌ی جزییات متن و برخورد حرفه‌ای با داده‌های اثر، همان است که در هامون و آژانس شیشه‌ای بود. البته این تفاوت با کتاب دوم قابل‌ذکر است که این بار در قیاس با چاپ قبلی و نسخه‌ی بیست سال قبل، از حجم کتاب کاسته شده است. طبق توضیح نویسنده، مطلب «ما گیلاس هستیم»، به دلیل ناهمخوانی با کلیت متن از این ویراست کنار گذاشته شده است و خواننده ارجاع داده شده به همان نقد در شماره‌ی 214 مجله‌ی فیلم (بهمن 1376). دیگر این‌که مقدمه‌ی عقیقی و توضیح برخورد خود کیارستمی با نسخه‌ی قبلی، هم خواندنی و هم عبرت‌انگیز است. گویا دو تک‌نگاری دیگر درباره‌ی آثار شاخص سینمای ایران، به قلم سعید عقیقی و در همین انتشارات در راه است.
موج نوی فرانسه؛ یک مکتب هنری
میشل ماری، ترجمه‌ی محمدرضا یگانه‌دوست، چاپ 1، نشر بیدگل، 1397، رقعی، 206 صفحه (مصور)، 1000 نسخه، 25000 تومان.
ترجمه‌ی دقیق قاسم روبین از کتاب موج نو؛ سینمای فرانسه (ژان‌لوک دوئن، نشر «نیلوفر»)، نزدیک به دو دهه، منبع اساسی عاشقان سینما و به‌ویژه موج نوی سینمای فرانسه در زبان فارسی بود. این یکی که تازه از راه رسیده، به دلیل چاپ خوش‌آب‌ورنگ و عکس‌های درست‌انتخاب‌شده، شاید بیش‌تر هم جلب نظر کند. مشی تحلیلی کتاب در یاد می‌ماند و به‌ویژه اصرار در حفظ زاویه‌دیدی نو و استراتژی نویسنده برای حل کردن داده‌های تاریخی در دل روایتی تاریخی به نام موج نو. ترجمه‌ی کتاب هم استاندارد و پذیرفتنی است.
سینمای اگزیستانسیالیستی
ویلیام سی. پامِرلو، ترجمه‌ی نصرالله مرادیانی، چاپ 1، نشر بیدگل، 1395، رقعی، 352 صفحه (مصور)، 1000 نسخه، 25000 تومان.
عنوان کتاب، حامل تعبیری کلی است که می‌توان از آنتونیونی و برگمان در سینمای مدرن اروپا تا بسیاری از سینماگران این روزگار را با توسل به آن تحلیل کرد. در عین حال می‌دانیم که جنبش سینمایی متمایزی با این نام نداریم. پس پیشنهاد جدی خوانش این کتاب، هم می‌تواند این پیش‌فرض را از بین ببرد، و هم به‌خصوص شکل تدقیق در آثار مدرن را به ما بیاموزد. درباره‌ی کیفیت ممتاز چاپ و صفحه‌آرایی کتاب‌های نشر «بیدگل» هم سخن را مکرر نمی‌کنم. نصرالله مرادیانی هم مترجمی است که کارش را بسیار جدی می‌گیرد و این در بازاری که سکه‌ی رایج، سهل‌انگاری است و اهمال‌کاری، به‌راستی حرمت برمی‌انگیزد.
گفت‌وگو با ولز
مارک دبلیو. استرین، ترجمه‌ی آرمان صالحی، چاپ 1، نشر شورآفرین، بهار 1397، رقعی، 259 صفحه، 500 نسخه، 20000 تومان.
کتابی تازه و بس خواندنی از مجموعه‌ی طول و دراز نشر «شورآفرین». قبلی‌ها به چارلی چاپلین، وودی آلن، آندری تارکوفسکی، اینگمار برگمان، فرانسوا تروفو، لوییس بونوئل، جیم جارموش، فدریکو فلینی، تئو آنگلوپولوس، آرتور پن، میشاییل هانکه، اریک رومر و میکل‌آنجلو آنتونیونی اختصاص داشتند. موضوع این کتاب یکی از جذاب‌ترین‌هاست؛ یکی از نوابغ بدیهی تاریخ هنر. کسی که افسانه‌های زیادی درباره‌اش خوانده‌ایم. مثلاً این‌که در سه‌سالگی شکسپیر می‌خوانده. در چهارسالگی هملت را حفظ بوده و...
مشهورترین مصاحبه‌های کتاب از آندره بازن (دو مصاحبه) و کنت تینان هستند اما این کتابی است برای بارها مراجعه و به‌ویژه لذت بردن از طنز ناب و سیاه انگلیسی ولز و فرصتی برای مواجهه با ذهنی زیبا، ذهن اورسن ولز بزرگ.
تحلیل ژانر سینمای کمدی رمانتیک ایران (1390-1360)
حمیدرضا مدقق، چاپ 1، نشر افراز، 1397، رقعی، 342 صفحه، 500 نسخه، 40000 تومان.
کار پربرگ و قابل‌اعتنایی از همکارمان در مجله‌ی فیلم، دکتر حمیدرضا مدقق. کتاب با مایه‌ی آشکار نظری و صبغه‌ی پررنگ دانشگاهی نگاشته شده است. در این مسیر، نویسنده بحث کیفیت آثار این حوزه را کناری نهاده و روی دست‌مایه‌هایی که بارها در سینمای فارسی و جریان اصلی تولیدات سالانه‌ی سینمای ما مورد استفاده قرار می‌گیرند متمرکز شده است. انواع مرسوم کمدی رمانتیک، نظریه‌ی ژانر، اهمیت جنسیت، طبقه‌ی اجتماعی و رویکردهای متفاوت به کمدی رمانتیک در این سه دهه، از مباحث درخور تأمل متنِ مدقق هستند. حاصل، متنی است محققانه و مستند که به کمک تاریخ و جدول و تحلیل شخصی مؤلف و البته جمع‌بندی دانشگاهی، حتماً به کار پژوهشگران بعدی سینمای ایران به طور عام، و حیطه‌ی ژانر به طور خاص خواهد آمد.
شکستن امواج سینمای لارس فونتریه
کارولین باینبریج، ترجمه‌ی حسامالدین موسوی ریزی، چ 1، نشر چشمه، تابستان 1396، وزیری، 297 صفحه، 700 نسخه، 26000 تومان.
کتاب خانم باینبریج، بر اساس عنوانش، یعنی نام مهم‌ترین فیلمِ فیلم‌ساز برجستۀ دانمارکی، کنجکاوی‌برانگیز به نظر می‌رسد. کتاب خواندنی و پرنکته‌ای هم هست و تا مقطع ساخت ملانکولیا را هم در بر می‌گیرد، یعنی بازه زمانی‌ای در حدود سه دهه را، پیداست که کتاب از اساس با این رویکرد نوشته شده که به کار اهل فن بیاید. حسن بزرگ کتاب، دقت‌نظر مؤلف است در یافتن جلوه‌های متعدد و البته متفاوت تاریخ، اخلاق، پست‌مدرنیسم و تلاش برای تحلیل تأثیرپذیری سینماگر از انقلاب دیجیتال در سینمای این سال‌ها و البته تأثیرش بر جنبش دگما 95. به نظر می‌آید تعلق خاطر واضح و انکارناشدنی فیلم‌ساز به سینمای جدی، تأثیرش را در کیفیت نهایی کتاب هم گذاشته است. پس اگر اهل دل سپردن به تحلیل‌های طولانی و در عین حال حساب‌شده‌ی سینمایی هستید، تردید نکنید و بشتابید. راستش تا امروز در زبان خودمان چنین منبعی نداشته‌ایم؛ این قدر پرجزییات و تنها متمرکز بر فیلم‌های این سینماگر استثنایی؛ کسی که خیلی‌ها به‌صراحت دیوانه‌اش می‌خوانند.
کانال تلگرام ماهنامه سینمایی فیلم:
