کودتای اخیر ترکیه و پیامدهای آن تأثیر خودش را بر سینمای این کشور گذاشت. اما با وجود هجوم همهجانبه و بیسابقه به رسانههای محلی توسط دولت، صنعت سینمای ترکیه اتحاد خود را حفظ کرده است و قصد مقابله با بحرانها و دردسرهای پیش رو را دارد. کودتای پانزدهم ژوییه، صدها کشته و مجروح به جا گذاشت و راه را برای دستگیری هزاران نفر دیگر باز کرد. اهالی صنعت سینمای ترکیه هنوز خاطرات تلخ گذشته و حکومت نظامیان را فراموش نکردهاند و همچنان سانسور حکومتی و قلعوقمعهای سه دههی شصت، هفتاد و هشتاد میلادی و سختگیریهای خونتای نظامی را به یاد دارند. شاید سایهی شبحگونهی همین خاطرات تلخ بوده که باعث همبستگی و وحدت هنرمندان علیه کودتاگران شده است. آنها نگران آن هستند که حاکمیت دوبارهی نظامیان بر کشور، باعث خلق سانسورهای تازهای شود. این در حالی است که نمیتوان تفاوتهای ایدئولوژیک و سیاسی هنرمندان ترکیه با دولت حاکم را نادیده گرفت. تشکلها و اتحادیههای سینمایی ترکیه، خشونت و دستگیریهای گسترده پس از شکست کودتا را هم محکوم کردهاند.
در بیانیهی هنرمندان پس از شکست کودتا آمده است: «ما میدانیم که کودتا، فارغ از دلایل آن، به معنی محدودسازی و از بین بردن آزادیهاست. ما علیه کودتا و هر نوع اقدام خشونتآمیز و ضددمکراتیک دیگر هستیم. ما بهخوبی به ارزش آزادی، رسانههای آزاد، هنر آزاد و حقوق بشر واقفیم؛ و آرزو میکنیم تمام دستهها و فراکسیونهای جامعه متوجه این ارزشها باشند.»
اما به دنبال کودتا، اولین پرسشها درباره وضعیت تولید مطرح میشوند. دولت مرکزی اعلام وضعیت فوقالعاده کرده است و تعدادی از نشریهها و شبکههای تلویزیونی تعطیل شدهاند. شرایط وضعیت فوقالعاده به دولت قدرت بستن سینماها را هم میدهد.
سمیح کاپلاناوغلو فیلمساز مطرح ترک که برای عسل (2010) برنده خرس طلای جشنواره برلین شد، نسبت به این مسأله ابراز اطمینان میکند که فیلمسازان ترکیهای میتوانند به کارشان ادامه دهند: «من در بین مردمی از طبقهها و گروههای اجتماعی مختلف کشور بودهام. با آنها در خیابانها و میدانهای مختلف شهر صحبت کردهام. مقاومت آنها (بهویژه زنان) در برابر سانسور، حاوی داستانهایی شگفتانگیز است و میتواند برای ما فیلمسازان گواه خوبی باشد.»
در طول دههی گذشته، هزاران فیلم سینمایی بلند، کوتاه و مستند، بازتابدهندهی تفاوتهای فرهنگی و قومی جامعهی ترکیه بودهاند. این فیلمها از یک سو با استقبال مردم کشور و از سوی دیگر جشنوارههای بینالمللی روبهرو شدهاند. حاصل نمایش در این جشنوارهها، تحسین منتقدان و تماشاگران جدی و دریافت جوایزی از داوران آنها بوده است. در عین حال، مجموعههای تلویزیونی ترکی هم (بدون توجه به میزان ارزش و کیفیت آنها) توانستهاند میلیونها تماشاچی خارجی را جذب خود کنند.
اَلیف داغدِویرَن تهیهکننده و مدیر جشنواره بینالمللی آنتالیا موافق این نکته است که تولید فیلم سینمایی و مجموعهی تلویزیونی چندان تحت تأثیر وضعیت سیاسی کشور قرار نخواهد گرفت: «واکنش یک جامعهی پویا، فرصت بزرگی را برای ما فراهم میکند تا دموکراسیمان را افزایش داده و به بلوغ برسانیم. معتقدم ما تهیهکنندگان و فیلمسازان در مقابل سدها و عوامل محدودکنندهی وضعیت فوقالعادهی کنونی، مقاومت و ایستادگی کرده و به کارمان ادامه میدهیم. تولیدهای سینمایی که قبل از این شرایط وارد مرحلهی تولید شدهاند، ادامه خواهند یافت و درباره آنها، توقفی در کار نخواهد بود. اما آن دسته از تولیدهایی که قبل از اعلام وضعیت فوقالعاده نتوانسته بودند حامی مالی خوب و مطمئنی پیدا کنند، به صورت طبیعی با شرایط سختی روبهرو خواهند شد. در شرایط فعلی، با نوعی بیثباتی و ناپایداری اقتصادی روبهرو هستیم و شاید سرمایهگذاران برای ورود به پروژههای تازه احساس ترس کنند.» این فعال عرصهی سینما اذعان میکند که پنجاهوسومین دوره جشنواره بینالمللی آنتالیا، در تاریخ همیشگی خود برگزار خواهد شد. این رویداد سینمایی هر سال از 16 تا 23 اکتبر در شهر ساحلی آنتالیا برپا میشود. زمان برگزاری جشنوارههای بینالمللی آدنا (19 تا 26 سپتامبر)، استانبول (7 تا 16 اکتبر) و مالاتا (4 تا 10 نوامبر) هم تغییری نخواهد کرد.
اما وضعیت گیشهی سینماهای ترکیه پس از کودتا چهگونه است؟ اینجا همان جایی است که میتواند بیشترین تأثیرپذیری را از کودتا و اتفاقهای مهم روز داشته باشد. دَنیز یاووز مدیر وبسایت «آنتراکتسینما» درباره تأثیر کودتا و حوادث و تحولات اخیر بر وضعیت گیشهی نمایش ترکیه میگوید: «هیچ اتفاق خاص یا تعیینکنندهای در این ارتباط رخ نداد. کودتا روز جمعه صورت گرفت، یعنی زمانی که فیلمهای تازه به نمایش درآمده بودند. به دلیل کوتاهمدت بودن کودتا و شکست سریع آن، زندگی عادی و روزمرهی مردم ادامه یافت و دستخوش تغییری نشد. انگار اصلاً اتفاق خاصی روی نداده است. همین مسأله باعث شد تا تفاوت چشمگیری در وضعیت فروش فیلمها در گیشه رخ ندهد.»
با این حال، اعداد و ارقام حکایت از یک افت و کاهش اجتنابناپذیر در فروش آخرهفتهای میکند که کودتا اتفاق افتاد. نباید فراموش کرد که ناآرامیهای اصلی، پس از خنثی شدن کودتا اتفاق افتاد که باید تأثیر این اتفاقها و پیامدهایش را بر جدول فروش فیلمها در نظر داشت. این تأثیر بیشتر و افزونتر از خود کودتا بوده است. به گفتهی یاووز: «در فاصلهی 15 تا 21 ژوییه، بیش از 566 هزار بلیت سینما فروخته شد که این رقم در سال گذشته در همین ایام، بالای 647 هزار بود. به هر حال، این کاهش سیزده درصدی را نمیتوان مستقیم به شورشها و بلواها ربط داد. در ابتدای سال جاری میلادی پیشبینی شده بود که فروش بلیت سینماها با کاهش روبهرو خواهد شد؛ و دلیل آن هم، تنشهای سیاسی موجود در کشور و اتفاقهای تروریستی بوده است.» اشارهی این تحلیلگر به بمبگذاریهایی است که در یک سال گذشته باعث بروز مشکلاتی برای مردم و کشور ترکیه شد.