سینمای ایران » چشم‌انداز1398/05/30


نقش خاطره

همچون در یک آینه (۴۸): نگاهی به برخی بازی‌های عزت‌الله انتظامی

شاهپور عظیمی
صادق کرده (1351)

 

برخی نقش‌­های برخی از بازیگران در حافظه‌ی جمعی مخاطبان نقش می­‌بندد و هر زمان که بنا باشد از این یا آن فیلم یاد کنند، آن را مترادف با نام بازیگر مورد علاقه‌­شان به زبان می­‌آورند. برای ما به عنوان مخاطبان سینمای ایران نام عزت­‌االله انتظامی مترادف برخی از بهترین نقش­‌های سینمای ایران است. از نقش پدر زن مرحوم شده‌ی صادق در صادق کرده (1351) سامری در دایره‌ی مینا (1357) و نقش­‌هایی دیگر تا نقش­‌هایی که در سینمای بعد از انقلاب بازی کرد و درواقع نامش را در میان ستارگان عالم بازیگری درخشان کرد. مرحوم انتظامی در حاجی واشنگتن (1361) نقش حسین­‌قلی خان را برای ما زنده می­‌کند و این نقش با بازی او به داستان زندگی آدمی بدل می‌­شود که در دیار فرنگ ابتدا درباغِ سبزش را می­‌بیند و سرانجام در دهلیزهای توهمات خویش فرو می­‌رود و از آن جان به در نمی­‌برد. این نکته گفتنی است که وی در بسیاری از آثارش به جای خودش حرف زده و با احترام به تمامی دوبلورهایش باید اذعان کرد که خاصیت صدای خودش در فیلم‌هایی که خودش به جای خودش حرف زده، بیش­تر نمایان است. برای مثال در همین فیلم علی حاتمی و مشخص‌­تر سکانس شقه کردن گوسفند که حاجی از تراخم تا روزگار مردم و بی‌کفایتی سردمداران سخن می‌گوید، لحن حماسی انتظامی تأثیرگذاری بسزایی در جذاب شدن این سکانس دارد. او در فیلم دیگر حاتمی کمال­‌الملک (1363) نقشی اساسی ندارد و در دو سکانس زمان حال و زمان گذشته دیده می‌‌شود اما همین حضور کوتاه با دیالوگ­‌هایی درخشان همراه شده که باعث می­‌شود نقش ناصرالدین شاه با بازی انتظامی آن‌‌چنان در ذهن ما باقی بماند که بعد­ها در ناصرالدین­‌شاه آکتور سینما (1370) وی بار دیگر در جلد شاهی عاشق پیشه فرو می­‌رود که عشق گلنار مجنونش می­‌کند و انتظامی در این فیلم بار دیگر در نقش مشد حسن فیلمِ گاو (1348) فرو می­‌رود و سکانس درخشانی خلق می­‌کند که همراه با سکانس همنشینی­‌اش با شخصیت سید گوزن­ها (1353) یکی از به یادماندنی‌‌ترین بازی­‌های انتظامی است.

خانه‌ی خلوتنقش عباس­‌آقا درخشش یا همان عباس آقا سوپرگوشت در اجاره­‌نشین­‌ها (1365) همچنان یکی از کلیدی­‌ترین و پرآوازه­‌ترین نقش‌­هایی است که در سینمای ایران سراغ داریم. نقش عباس آقا با بازی انتظامی آدمی از آب در آمده که برای زیردستانش هارت و پورت می­‌کند اما در برابر ایراز قدرت ضعیف است که این پژواکی از نقش دبیری در ساخته‌ی ماندگار مهرجویی، هامون (1368) نیز هست. در هر سکانسی که عباس آقا حضور دارد، یقین داریم که تضاد شخصیتی او با خودش و دیگران لحظات درخشانی خلق خواهند کرد که چنین نیز می­‌شود. برخورد عباس آقا با مش میتی (فردوس کاویانی)، استدلالش برای آقای توسلی در گل مالیدن و سطل گذاشتن زیر آب چکه، قدرت نمایی­‌اش در برابر  قندی (اکبر عبدی) و هل دادنش وقتی که با سر و وضع درب و داغان جلوی آپارتمان ظاهر می­‌شود. شاخ و شانه کشیدن برای آقای سعدی (حسین سرشار) و بازبینی لایه‌ی سه سانتی و جگر زلیخا، لال شدنش در برابر حرف­‌های صد من یک غاز غلام (سیاوش طهمورث)، همه و همه همراه با بازی درخشان و بی­‌بدیل انتظامی ممکن شده‌­اند. همان­طور که نقش کم اهمیت دبیری در هامون به همت و بازی پرافت و خیز انتظامی به نقشی ماندگار در ذهن هامون­‌بازان و مخاطبان سینمای ایران بدل شده است. نگاه کنیم به نخستین رویارویی دبیری و حمید هامون، حضورش در دادگاه و حتی دبیری در خواب هامون که به او می­‌گوید مهشید را طلاق ندهد یا سکانس کباب پختن و سیل دیالوگ‌‌های کنایی که هم شخصیت دبیری را روشن می­‌سازند و هم نگرانی­‌های حمید هامون را برجسته می­‌سازند.

انتظامی در سایه خیال (1369) یکی از آثار کم‌­تر ارج نهاده شده‌ی سینمای ایران نقش کوتاه صاحبخانه‌ی حسین (حسین پناهی) را دارد و در مجموع در سه سکانس ظاهر می­‌شود اما همین حضور کوتاه نشان از نبوغ بازیگری وی دارد. در سکانسی که با ننه خورشید (حمیده خیر­آبادی) درگیر می­‌شود و کم می­‌آورد یا همان ابتدای فیلم که می‌­آید کرایه­‌اش را از حسین بگیرد و سر شوخی را با او باز می‌­کند و سرانجام در سکانس مرگش که نوار صدای بچه­‌اش را در غربت می‌­شنود و خانواده‌­اش را از دست داده می‌­یابد. خانه‌ی خلوت (1370) این فرصت را برایش فراهم آورد تا یکی از بهترین بازی­‌هایش را در سینمای بعد از انقلاب رقم بزند. نقش نویسنده‌­ای که اکنون خانه‌نشین است و روزگارش را با خیالات و همسر و همسایه­‌اش می­‌گذارند و یادش می­‌ماند وقتی به بانک می­‌رود با کارمند بانک شوخی کند که «خوش به حالتان، در پول غلت می­‌زنید!» روز فرشته (1372) فرصتی دیگر برای انتظامی بود تا این بار در نقش روح نیمه جان نیت‌الله ظاهر شود و زندگی اطرافیانش را بعد از گذشت زندگی خودش بازشناسی کند. در روسری آبی (1373) در نقش رسول رحمانی ظاهر می‌شود، پیرمردی مایه‌دار که اکنون و بنا بر عرف جامعه و نه شرع، فرزندانش باید تشخیص دهند که آیا او به همدمی نیاز دارد یا ندارد اما رسول سرانجان تصمیم می­‌گیرد خودش، برای خودش تصمیم بگیرد و با نوبر کردانی (فاطمه معتمد­آریا) به آرامش می­‌رسد.

خانه­‌ای روی آبخانه­‌ای روی آب (1380) حکایت کارمای زندگی دکتر رضا سپید­بخت (رضا کیانیان) است که پدرش (انتظامی) را در خانه‌ی سالمندان گذاشته است. انتظامی در این نقش همچنان کوتاه اما پرارج در نقش پیرمردی فرو رفته است که همه چیزش حاکی از آن است که هنوز می­ت‌واند روی پای خودش بایستد اما باید باقی مانده‌ی عمرش را دور از خانه و پسرش روزگار بگذراند. انتظامی در جاهایی از سکانس رویارویی‌­اش با رضا که از گذشته‌ها یاد می­‌کند و ملتمسانه می­‌گوید که هنوز زنده است و نفس می‌‌کشد، یکی از تأثیرگذارترین بازی­‌هایش را به نمایش می‌‌گذارد. حضور پررنگ او در حُکم (1384) و به عنوان یکی از نقش‌­های اصلی، یکی از واپسین نقش­‌های به یادماندنی انتظامی نیز هست. او در نقش رضا معروفی یکی از بازماندگان روزگار سپری شده‌ی مردم سالخورده را بازی می­‌کند که باید باور کند حتی در دنیای تبهکاران نیز باید گفت دنیا نگه دارد تا جوان‌­ها سوار شوند. رضا معروفی با بازی انتظامی، شخصیتی است که در برابر جوان­‌ها با اعتماد به نفس ظاهر می­‌شود و حتی حواسش به جنگ زرده و سفیده‌ی تخم مرغ هست اما در همان حال به یاد گفته­‌ای از صادق هدایت نیز می‌­افتد که جان آدمی آخرین سرمایه‌ی اوست و اگر لازم شد می­‌تواند آن را به وقتش خرج کند.

عزت­‌الله انتظامی بی‌اغراق یکی از گوهرهای بازیگری در سینمای ایران بوده و هست و هرچند در این مجال کوتاه به تمامی بازی‌‌های درخشانش پرداخته نشد (مانند باز‌ی­‌اش در سریال هزار دستان) اما این نکته‌ی مهم مغفول نمی­‌ماند که برخی از بازی‌های او را می‌توان در کلاس‌های بازیگری تجزیه و تحلیل کرد و از این جهت به بازیگران تازه­‌نفس معرفی کرد تا بدانند که بازیگر شدن واجد رنج­‌های فراوانی است که بزرگانی مانند عزت­‌الله انتظامی بارش را بر دوش کشیده­‌اند تا­ توانسته‌­اند نقش­‌هایی را در خاطره­‌ها ماندگار کنند. یادش گرامی.

کانال تلگرام ماهنامه سینمایی فیلم:

https://telegram.me/filmmagazine

آرشیو

کتاب کاریکاتورهای مسعود مهرابی منتشر شد
فیلم ۷۶۰۰ به نویسندگی و کارگردانی بهروز باقری
 اولین جشنواره بین المللی فیلم کوتاه عباس کیارستمی برگزار شد
فیلم خانه ماهرخ ساخته شهرام ابراهیمی
فیلم گیج گاه کارگردان عادل تبریزی
فیلم جنگل پرتقال
fipresci
وب سایت مسعود مهرابی
با تهیه اشتراک از قدیمی‌ترین مجله ایران حمایت کنید
فیلم زاپاتا اثر دانش اقباشاوی
آموزشگاه سینمایی پرتو هنر تهران
هفدهمین جشنواره بین المللی فیلم مقاومت
گروه خدمات گردشگری آهیل
جشنواره مردمی عمار
جشنواره انا من حسین
آموزشگاه دارالفنون
سینماهای تهران


سینمای شهرستانها


آرشیوتان را کامل کنید


شماره‌های موجود


نظر شما درباره سینمای مستقل ایران چیست؟
(۵۴)

عالی
خوب
متوسط
بد

نتایج
نظرسنجی‌های قبلی

خبرنامه

به خبرنامه ماهنامه فیلم بپیوندید: