حاشیه اول: فضای حاکم بر فیلم‌های مستند سال به سال دارد بازتر می‌شود؛ چه از باب مضمون و موضوع و چه از باب نمایش صحنه‌ها، قیدوبندهای بسیار کم‌تری نسبت به همین پنج‌شش سال پیش مشاهده می‌شود. فیلمی مانند زنانگی اثر محسن استادعلی که در سال گذشته در همین جشنواره به‌نمایش درآمد، تا چند سال پیش امکان نمایش نداشت و شاید هم امکان ساخت! اما امسال فیلم‌هایی مثل اکسدوس (بهمن کیارستمی) و خاتمه (هادی و مهدی زارعی) در جشنواره به نمایش درآمدند و مورد استقبال فراوانی هم قرار گرفتند. خیلی هم خوب! اما در هر دوی این فیلم‌ها (اکسدوس کم‌تر و خاتمه بیش‌تر) کلمات و عبارات رکیک و گاه بسیار رکیکی از شخصیت‌ها شنیده می‌شود که برای بیننده ایرانی آشنا به ممیزی این چند دهه، حیرت‌آور است. مرادم این نیست که بگویم: نه به آن شوری شور و نه به این بی‌نمکی، بلکه می‌خواهم از این زاویه وارد شوم که اگر قرار است قواعد ایده‌پردازی و طراحی و تهیه و تولید و اکران فیلم‌های مستند ما استاندارد شوند؛ در مورد رعایت حقوق مصرف‌کننده مستندها هم باید به استانداردهای بین‌المللی گردن نهیم. در شبکه‌های خارجی تلویزیونی اگر شخصیت‌های مستند از این گونه کلمات و جملات رکیک استفاده کنند، توسط آن شبکه با «بیب!» پوشانده می‌شود. این کار از نگاه من نوعی رعایت حقوق مصرف‌کننده است تا احساساتش جریحه‌دار نشود و بعید می‌دانم عملی در جهت زیرپانهادن آزادی بیان مستندساز به شمار رود؛ و شگفت‌آور بود که توسط مستندساز آگاهی مانند بهمن کیارستمی به این نکته توجهی نشده بود.
معمولاً کسی از این شرکت انتظار ندارد در چنین عرصه موضوعی وارد شود یا ابراز علاقه کند. حضور اسپانسر در سرمایه‌گذاری و تولید فیلم‌های مستند یک نیاز ضروری است و در صورت همه‌گیرشدن این حضور، می‌توان در آینده شاهد رونق‌یافتن و اقتصادی‌تر شدن بازار فیلم مستند بود. اما کار بسیار هوشمندانه و تحسین‌انگیز این اسپانسر در فیلم آن است که تنها اکتفا کرده به آوردن اسم خود در عنوان‌بندی پایانی این مستند و در طول فیلم نشانی از دخالت آن در مثلاً پوشیدن لباس‌های تولیدی این مؤسسه یا نمایش آرم آن در جایی از فیلم به چشم نمی‌خورد. اهمیت این کار آن‌جا مضاعف می‌شود که توجه کنیم پس از گذشت حدود 65 سال از تولید نخستین فیلم‌های مستند صنعتی توسط شرکت‌های ایرانی (از زمان ساخت از قطره تا دریا اثر ابراهیم گلستان) هنوز کم‌تر شرکت صنعتی یا تولیدی ایرانی است که مستندی بسازد و هیچ نشانی از آن صنعت یا رشته صنعتی یا لوکیشن و نشان و آرم آن صنعت در فیلم دیده نشود!
یک نکته به عنوان معترضه: در مستند جای خالی دوست پشت کاپشنی که محمدعلی طالبی کارگردان و راوی به تن دارد، آرم آدیداس دیده می‌شود! آیا طالبی متوجه اثر تبلیغی دیده شدن این آرم برای شرکت آدیداس بوده است؟!
حاشیه سوم: امسال با مشارکت سازمان توسعه معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) بخشی به فیلم‌های مستندی با موضوع صنعت و معدن اختصاص یافت. سینمای مستند صنعتی ایران چنان که گفتم نزدیک به 65 سال دارد و فیلم‌سازان زیاد و مشهوری در این عرصه وارد گود شده‌اند و آثار ماندگاری هم از خود به یادگار گذاشته‌اند. اما این بخش از سینمای مستند ایران هیچ‌گاه جشنواره‌ای اختصاصی که دوام آورده باشد نداشته و به نظر می‌رسد نخواهد داشت! طی نزدیک به 35 سال گذشته و 
کانال تلگرام ماهنامه سینمایی فیلم:
